Anno 1798º res magni momenti Helvetiam concusserunt. Confoederatio (vulgo: Eidgenossenschaft) pristina tredecim pagorum (vulgo: Kantone) corruit atque novacivitas instaurata est, res publica enim Helvetica, quae dicitur.
Duodevicesimo saeculo confoederatio Helvetica nil nisi foedus laxum erat. Singuli pagi suo iure gubernabantur. In pagis urbanis, velut Bernae (Bern) Turicive (Zürich), tantummodo pauci patricii de sorte rei publicae decernebant. Sed etiam in pagis ruralibus oligarchia quaedam nonnullarum familiarum nobilium potestatem obtinebat. Quaedam regiones, velut Argovia (Aargau), Thurgoviave (Thurgau), sub dicione aliorum pagorum erant. Ibi indigenae a praefectis alienis regebantur.
Attamen regimina haec, etsi non erant democratica, quoad aspectum recentissimum, non erant tyrannides sive dictaturae. Magistratus summi plerique non commodis suis, sed saluti populi studebant. Itaque homines gubernati plurimi contenti erant. Saeculum duodevicesimum aetas prospera erat patriae nostrae. Pauci modo, imprimis cives bene exculti et divites, sed a regimine exclusi, clam rerum inversionem moliebantur.
Anno autem 1789º in Francogallia magna revolutio exarsit. Regi primum auctoritas, deinde honos, denique caput demptum est. Homines revolutionarii, qui se pro libertate, fraternitate, paritate pugnare affirmabant, crudelissime in eos saeviebant, quoscumque revolutionis inimicos esse suspiciebantur. Ceterum non sufficiebat eis populum ipsorum 'liberare', sed ceteris populis quoque revolutionis donum inferre studebant.
Sic anno 1798º etiam Helvetiam aggressi sunt. In ipsa Helvetia regentes nesciebant, quid agerent. Alii cum Francogallis loqui et eos sedare conati sunt, alii suaserunt, ut armis tantum esset loquendum cum invasoribus. Praeterea unusquisque pagus solus erat, solus stabat, solus suae ipsius sorti providebat.
Mense iam Ianuario copiae Francogallicae in Valdensem pagum (Canton de Vaud/Kanton Waadt) irruerunt. Cuius incolae mente fere et gaudio capti circum arbores libertatis saltaverunt et occupatores laeti salutaverunt. Iam obliti erant maiores suos anno 1536º etiam Bernenses liberatores salutavisse et semetipsos bene per tria fere saecula sub dicione Bernensi vixisse (anno 1653º immo milites Valdenses Bernensibus in supprimenda rusticorum rebellione adfuerant!).
Die 5º mensis Martii milites Francogalli Bernam urbem occupaverunt, etsi Bernenses eodem die Francogallos iuxta Culmen Novum (Neuenegg) superaverant. Alius enim exercitus Francogallicus apud Lignum Canum (Grauholz) Bernenses minimo virorum et immo mulierum (!!) numero pugnantes proelio brevi devicerat. Sic Berna, quae inde ab urbe condita, id est ab anno 1191º numquam ab invasoribus penetrata erat, victa et occupata est. Non modo ursi e fossa ursorum abducti sunt, sed etiam rei publicae thesaurus permagnus Francogallorum spolia factus est. Sunt, qui Napoleonem generalem (et postea imperatorem factum) eo ipso thesauro Bernensi expeditionem Aegyptiacam praeparasse et solvisse dicant. Qua expeditione magis contra Anglos quam contra Aegyptos suscepta Napoleo militibus pyramidas admirantibus dixisse fertur: "Admiramini! Quattuor saecula in nos despiciunt!"
Homines Bernenses a militibus victoribus crudeliter tractati et spoliati sunt. Quicumque nunc libertatem advenisse speraverant, decepti sunt: Arma Francogallica multo magis premebant quam regimen patriciorum Bernensium mite et paternum.
Ceteris pagis autem decernendum erat, utrum se dederent an pugnam armatam susciperent. Francogalli enim Helvetiam omnino novam creaverunt: pagos pristinos aliter dividerunt, pagi tantum partes administrativae erant neque iam civitates sui iuris, potestas plena et unica regimini 'Helvetico', quod dicebatur, erat. Quod regimen Aroviae (Aarau) sedem habebat. Vectigalia pristina abolita sunt (sed novis suppleta!), unicuique viro ius legatos creandi tributum est. Attamen Helvetia non libera erat, quod regimen Helveticum nil efficere poterat nisi Francogallis permittentibus. Imprimis religio vehementer supprimebatur, cum Francogalli revolutionarii fidem Christianam superstitionem putantes novum rationis cultum instituissent.
Pagi autem Helvetiae interioris catholici ecclesiae libertatem defendere quam servi Francogallorum esse malebant. Itaque armis sumptis contra copias maximas Francogallicas bellaverunt. Praecipue Suitenses (Schwyzer) strenuissime pugnaverunt et proelio iuxta Turrim Rubram (Rothenthurm) mense Maio gesto victores abierunt. Se tam fortes praestiterant, ut immo generalis Francogallus admirans pacem satis propitiam offerret. Suitenses se non diutius resistere posse bene scientes pacem inierunt. Pars novae rei publicae Helveticae facti sunt, sed milites Francogalli Suitiae (Schwyz) partem interiorem non penetraverunt.
At mense Septembri Subsilvani (Nidwaldner) regimen Francogallicum tolerare non iam voluerunt. Libertatis pristinae et maiorum praeclarorum memores arma sumpserunt et contra exercitum tunc temporis mundi optimum pugnare ausi sunt. Francogalli seditionem cito suffocaverunt et horribilissime in Subsilvanos, etiam in mulieres liberosque, saeviverunt. Vici incensi sunt, homines mactati vel torsi. Quod nonnulli Suitenses Subsilvanos adiuverant, Francogalli sub praetextu pacis laesae etiam Suitiam occupaverunt et vastaverunt. Tali modo libertas, fraternitas, paritas in nostram patriam inductae sunt!